Τι είναι μεταδεδομένα φωτογραφίας; Πόσο αξιόπιστα είναι τα μεταδεδομένα (metadata) μιας ψηφιακής φωτογραφίας;
Αφορμή για το άρθρο ήταν η υπόθεση των παράτυπων μεταναστών σε νησίδα στον Έβρο και η έλλειψη στο ελληνόφωνο διαδίκτυο πληροφοριών -εξειδικευμένων και μη- για τα μεταδεδομένα και τα ψηφιακά τεκμήρια.
Από τα μέσα Ιουλίου έως τα μέσα Αύγουστο 2022 ομάδα παράτυπων μεταναστών προσπαθούσε να εισέλθει παράνομα στην Ελλάδα από την Τουρκία. Η εν λόγω ομάδα απέστειλε σε ΜΚΟ ψηφιακή φωτογραφία η οποία σύμφωνα με αυτούς λήφθηκε πάνω σε ελληνική νησίδα όπου είχαν εγκλωβιστεί. Οι ελληνικές Αρχές ανέφεραν ότι η ομάδα δεν βρισκόταν σε έδαφος της ελληνικής επικράτειας. Ο ΣΥΡΙΖΑ κατέθεσε ερώτηση στην Βουλή επικαλούμενος τα μεταδεδομένα της φωτογραφίας. Ο Υπουργός Προστασίας του Πολίτη παρουσίασε το έγγραφο του ΓΕΣ σύμφωνα με το οποίο η νησίδα δεν είναι ελληνική.
Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στα μεταδεδομένα μιας φωτογραφίας και στην αξιοπιστία αυτών. Ό,τι αφορά μια ψηφιακή φωτογραφία αφορά και σε ένα ψηφιακό βίντεο και οποιοδήποτε ψηφιακό τεκμήριο.
- Ψηφιακό τεκμήριο
- Μεταδεδομένα (metadata)
- Μεταδεδομένα φωτογραφίας
- Κατηγορίες δεδομένων
- Τύποι μεταδεδομένων
- Metadata και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης
- Ανάγνωση Metadata
- Επεξεργασία Metadata
- Metadata και αξιοπιστία
Ψηφιακό τεκμήριο
Ψηφιακό τεκμήριο είναι οτιδήποτε υπάρχει σε ψηφιακή μορφή και προσπελαύνεται με τη βοήθεια υπολογιστή (συμπεριλαμβανομένων των smartphone, tablet). Ψηφιακό τεκμήριο είναι ένα κείμενο, μια φωτογραφία, ένα βίντεο, μια ιστοσελίδα.
Τί είναι μεταδεδομένα (metadata)
Τα μεταδεδομένα είναι μια δομημένη πληροφορία που περιγράφει, εξηγεί, εντοπίζει ή διευκολύνει την ανάκτηση, τη χρήση ή την διαχείριση ενός ψηφιακού τεκμηρίου.
Τα μεταδεδομένα ως δομημένα, συχνά καλούνται επίσης “δεδομένα τα οποία περιγράφουν άλλα δεδομένα“.
Τα μεταδεδομένα μπορεί να είναι ορατά αλλά και αόρατα χωρίς τη βοήθεια ειδικών προγραμμάτων (metadata viewer).
Μεταδεδομένα φωτογραφίας
Σε μια φωτογραφία που λήφθηκε με αναλογική φωτογραφική μηχανή, με φιλμ, η περιγραφή συνήθως στο πίσω μέρος αυτής (ημερομηνία λήψης, τόπος λήψης, απεικονιζόμενα πρόσωπα κ.λπ.) μπορούμε να πούμε ότι αποτελούν τα πρώιμα μεταδεδομένα της σημερινής μορφής.
Επίσης, ο υπότιτλος μια φωτογραφίας σε ένα βιβλίο, μια εφημερίδα, ένα περιοδικό καθώς και η περιγραφή σε ένα επιστολικό δελτάριο (καρτ ποστάλ) σε ένα slide και ένα οικογενειακό άλμπουμ είναι μεταδεδομένα.
Στην παρακάτω φωτογραφία εάν δεν υπήρχε περιγραφή αυτό που θα ήταν γνωστό είναι ότι πρόκειται για κάποιους στρατιώτες, κάπου, κάποτε…
Με τα μεταδεδομένα των αρχών του 20ου αιώνα, μαθαίνουμε ότι η φωτογραφία λήφθηκε το 1921 στο Τουλού Μπουνάρ (Σουλού Μπουνάρ ή Τουμλού Μπουνάρ, τουρκικά Dumlupinar) της Μικράς Ασίας και απεικονίζονται άντρες από την 48η Διμοιρία Αυτοκινήτων.
Λόγω των σφοδρών μαχών στο Τουλου Μπουνάρ, αναγράφηκε η ονομασία στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη.
Τα μεταδεδομένα της ψηφιακής φωτογραφίας είναι το σύνολο των δεδομένων και των πληροφοριών που περιγράφουν και παρέχουν πληροφορίες για την φωτογραφία και δεν είναι εμφανή στην ίδια την φωτογραφία.
Κατηγορίες δεδομένων
Οι πληροφορίες μιας φωτογραφίας κατηγοριοποιήθηκαν σε τρεις κατηγορίες δεδομένων που η κάθε μία από αυτές περιλαμβάνει τα Δομικά, Διαχειριστικά και Περιγραφικά δεδομένα.
Δομικά δεδομένα. Δημιουργούνται κυρίως αυτόματα από την κάμερα και περιλαμβάνουν πληροφορίες για τις ρυθμίσεις όπως διάφραγμα, ταχύτητα κλείστρου, αριθμό ISO, εστιακό βάθος, κουκκίδες ανά ίντσα (DPI). Άλλα μεταδεδομένα που δημιουργούνται αυτόματα περιλαμβάνουν τη μάρκα και το μοντέλο της κάμερας, την ημερομηνία και την ώρα δημιουργίας της εικόνας και την τοποθεσία GPS όπου δημιουργήθηκε.
Διαχειριστικά δεδομένα. Δημιουργούνται κυρίως με μη αυτόματο τρόπο και περιλαμβάνουν πληροφορίες για τα δικαιώματα χρήσης και άδειας χρήσης, περιορισμούς στην επαναχρησιμοποίηση, στοιχεία επικοινωνίας για τον κάτοχο της εικόνας.
Περιγραφικά δεδομένα. Δημιουργούνται και προστίθονται κυρίως μέσω λογισμικού από τον φωτογράφο και περιλαμβάνουν το όνομα του δημιουργού της εικόνας, λέξεις-κλειδιά που σχετίζονται με την εικόνα, λεζάντες, τίτλους και σχόλια κ.λπ..
Τύποι μεταδεδομένων
Υπάρχουν διάφοροι τύποι μεταδεδομένων, με τους τρεις κύριους τύπους να είναι:
- Δεδομένα EXIF
- Δεδομένα IPTC
- Δεδομένα XMP
Τα μεταδεδομένα μπορούν να υπάρχουν σε μια ψηφιακή φωτογραφία:
- Εσωτερικά, ενσωματωμένα στην φωτογραφία όταν η ίδια έχει δημιουργηθεί στο πρότυπο EXIF
- Εξωτερικά, σε ένα αρχείο “sidecar” (όπως δεδομένα XMP) ή σε έγγραφο μορφής ανταλλαγής ειδήσεων στο πρότυπο IPTC.
Αρχείο XMP
XMP σημαίνει «Extensible Metadata Platform» (Επεκτάσιμη Πλατφόρμα Μεταδεδομένων).
Το αρχείο XMP είναι αρχείο κειμένου που παρέχει πληροφορίες σχετικά με ένα αρχείο εικόνας και σχετίζεται με αυτό.
Αναπτύχθηκε από την Adobe και από τις αρχές του 2012, το XMP είναι πρότυπο ISO (16684-1).
Αρχείο IPTC
IPTC σημαίνει «International Press Telecommunications Council» (Διεθνές Συμβούλιο Τηλεπικοινωνιών Τύπου).
Το πρότυπο IPTC Photo Metadata Standard είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο πρότυπο για την περιγραφή φωτογραφιών, λόγω της καθολικής αποδοχής του μεταξύ των πρακτορείων ειδήσεων, των φωτογράφων, των φωτογραφικών πρακτορείων, των βιβλιοθηκών, των μουσείων και άλλων συναφών βιομηχανιών.
Δομεί και ορίζει ιδιότητες μεταδεδομένων που επιτρέπουν στους χρήστες να προσθέτουν ακριβή και αξιόπιστα δεδομένα για εικόνες.
Αυτή η τυποποιημένη μορφή μεταδεδομένων δημιουργήθηκε για χρήση μέσων ενημέρωσης και πρακτορείων τύπου.
Η αναζήτηση εικόνων Google (Google Images) χρησιμοποιεί τα μεταδεδομένα φωτογραφιών IPTC.
Πρότυπο EXIF
Το πρότυπο EXIF είναι επίσημα γνωστό από τη συντομογραφία του «Exchangeable image file format» (Μορφή Ανταλλάξιμου Αρχείου Εικόνας).
Κάθε φορά που τραβάτε μια φωτογραφία με ψηφιακή κάμερα ή smartphone, η συσκευή σας προσθέτει επιπλέον πληροφορίες στο αρχείο εικόνας.
Τα μεταδεδομένα στο πρότυπο EXIF είναι:
- Ρυθμίσεις κάμερας, όπως το μοντέλο και τη μάρκα της κάμερας, και πληροφορίες που ποικίλλουν ανάλογα με κάθε εικόνα, όπως προσανατολισμός εικόνας (οριζόντιος ή κατακόρυφος), διάφραγμα, ταχύτητα κλείστρου, εστιακή απόσταση, λειτουργία μέτρησης και πληροφορίες ταχύτητας ISO.
- Μετρήσεις εικόνας: Διαστάσεις pixel, ανάλυση, χρωματικός χώρος και μέγεθος αρχείου
- Πληροφορίες ημερομηνίας και ώρας.
- Πληροφορίες Τοποθεσίας εάν υπάρχει ενσωματωμένος δέκτης GPS ή σύνδεση στο διαδίκτυο με κατάλληλη εφαρμογή geotagging
- Μια μικρογραφία (thumbnail) για την προεπισκόπηση της εικόνας
- Περιγραφές
- Άλλες Πληροφορίες
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ EXIF και IPTC
Τα δεδομένα EXIF αφορούν κατά βάσει τις τεχνικές λεπτομέρειες μιας φωτογραφίας, όπως ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για τη λήψη και οι ρυθμίσεις που χρησιμοποιούνται τη στιγμή της λήψης.
Το πρότυπο IPTC εστιάζει στο περιεχόμενο των εικόνων, μαζί με την κατάστασή τους όσον αφορά την ιδιοκτησία, τα δικαιώματα χρήσης και την αδειοδότηση.
Metadata και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης
Όταν μια φωτογραφία μεταφορτώνεται σε ένα Μέσο Κοινωνικής Δικτύωσης, συμπιέζεται, αλλάζει μορφή και μετονομάζεται το αρχείο.
Τα περισσότερα, αν όχι όλα, δεδομένα EXIF καταργούνται κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας.
Έτσι πχ εάν “ανεβάσετε” μια εικόνα με μέγεθος 10 ΜΒ σε μορφή png με το όνομα DSC_200820221600 στο facebook αυτή θα συμπιεστεί σε μορφή αρχείου εικόνας jpg μικρότερου μεγέθους, μικρότερων διαστάσεων εφόσον ξεπερνάει τα μέγιστα όρια που τίθονται από την εφαρμογή και θα μετονομαστεί σε Αριθμοί_Αριθμοί_Αριθμοί_n.
Τα Facebook και Instagram που ανήκουν στη Meta και το Twitter αφαιρούν τα περισσότερα μεταδεδομένα EXIF πριν οι φωτογραφίες δημοσιεύσουν, για διατήρηση του απορρήτου.
Οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων WhatsApp (που ανήκει στη Meta), Signal, Viber και Telegram καταργούν ορισμένα metadata και την τοποθεσία GPS (συντεταγμένες, χρονική σήμανση).
Ανάγνωση Metadata
Τα μεταδεδομένα μπορεί να τα δει κάποιος είτε από τις «Ιδιότητες» του αρχείου είτε με τη χρήση προγραμμάτων προβολής μεταδεδομένων.
Σε Windows, κάνετε δεξί κλικ πάνω στην φωτογραφία, επιλέγετε «Ιδιότητες» και μετά επιλέγετε την καρτέλα «Λεπτομέρειες».
Επεξεργασία Metadata
Μια ψηφιακή φωτογραφία είναι μια ακολουθία bit (0,1) και ο οποιοσδήποτε με τις κατάλληλες γνώσεις και την βοήθεια ειδικών προγραμμάτων μπορεί να τροποποιήσει (αλλάξει, προσθέσει και αφαιρέσει) τα μεταδεδομένα.
Metadata και αξιοπιστία
Στο ερώτημα “μπορώ να αποδείξω ότι τα μεταδεδομένα σε μια ψηφιακή φωτογραφία δεν έχουν τροποποιηθεί”, η απάντηση είναι απλή: δεν μπορείς να αποδείξεις τίποτα!
Ως εκ τούτου τα μεταδεδομένα μια ψηφιακής φωτογραφίας και γενικά ενός ψηφιακού τεκμηρίου, κατά περίπτωση, αποτελούν ένδειξη και όχι απόδειξη.
Παραδείγματα
Για να αποδείξουμε ότι είναι δυνατό να επεξεργαστούμε τα μεταδεδομένα επιλέξαμε να προσθέσουμε συντεταγμένες σε μια εικόνα.
Αρχικά δημιουργήσαμε την παρακάτω εικόνα στο δωρεάν πρόγραμμα επεξεργασίας εικόνας GIMP. Η εικόνα που βλέπετε είναι σε μορφή webp ενώ σε μορφή jpg είναι διαθέσιμη εδώ. Την εικόνα την αποθηκεύσαμε στον υπολογιστή μας με όνομα metadata_GPS.
Έπειτα προσθέσαμε συντεταγμένες στην εικόνα. Για να μην επικαλεστεί κάποιος ότι επεξεργαστήκαμε εικόνα η οποία περιείχε ήδη συντεταγμένες, επιλέξαμε το σημείο που “λήφθηκε” η εικόνα μας να είναι μέσα στην τουρκική ναυτική βάση στη Φώκαια.
Όπως προαναφέραμε τα μεταδεδομένα μπορούμε να τα δούμε είτε από τις «Ιδιότητες» του αρχείου είτε με ένα metadata viewer.
Ως metadata viewer χρησιμοποιήσαμε το δωρεάν λογισμικό ανοιχτού κώδικα ExifTool σε γραμμή εντολών.
Εάν δεν θέλετε να εγκαταστήσετε κάποια εφαρμογή μπορείτε να δείτε τα μεταδεδομένα online με την εφαρμογή του FotoForensics η οποία παρέχει εργαλεία για ανάλυση ψηφιακών εικόνων, συμπεριλαμβανομένων ανάλυσης επιπέδου σφαλμάτων και μεταδεδομένων.
Μπορείτε να δείτε live τα μεταδεδομένα της εικόνα που “ανεβάσαμε” στο Foto Forensics από εδώ.
Ενδιαφέρουσα πληροφορία όσα αναφέρονται στην ανάλυση: “Αυτές οι πληροφορίες ερμηνεύονται από τα μεταδεδομένα GPS. Οι τοποθεσίες είναι κατά προσέγγιση. Αν και οι συντεταγμένες φαίνονται ακριβείς, οι φορητές συσκευές έχουν συνήθως χαμηλή ακρίβεια.”