Ο Άγιος Φανούριος και η φανουρόπιτα. Τι αναφέρει η παράδοση για τη φανουρόπιτα και την ευχή που λέγεται κατά την παρασκευή της.
Άγιος Φανούριος
Η ύπαρξη του Αγίου Φανουρίου ήταν άγνωστη στους αρχαίους Συναξαριστές. Έτσι άγνωστος είναι και ο βίος του. Γνωστά είναι μόνο τα θαύματα που έκανε ο Άγιος μετά τον θάνατό του. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση η μητέρα του Αγίου ήταν αμαρτωλή.
Ο Άγιος Φανούριος έγινε γνωστός μετά από τυχαία εύρεση της εικόνας του τον 14ο αιώνα στη Ρόδο, όταν έσκαβαν παλιά σπίτια στο νότιο μέρος του παλιού τείχους. Στο σημείο εκείνο βρέθηκε ένας αρχαίος ναός με πολλές κατεστραμμένες εικόνες και μεταξύ αυτών και η καλά διατηρημένη εικόνα επί της οποίας ο τότε μητροπολίτης Ρόδου Νείλος ο Β’ διάβασε το όνομα του Αγίου “ο άγιος Φανώ“.
Ο Άγιος παριστανόταν ως νεαρός στρατιώτης, κρατώντας στο δεξιό του χέρι σταυρό, πάνω στον οποίο ήταν λαμπάδα αναμμένη. Η εικόνα πλαισιωνόταν από δώδεκα σκηνές του μαρτυρίου του.
Τον αρχαίο αυτό ναό ανοικοδόμησε ο Νείλος και τον αφιέρωσε στο όνομα του Αγίου Φανουρίου, που όπως φαίνεται συνέταξε και την Ακολουθία του.
Από την Ρόδο, η ιστορία του νέου Αγίου διαδόθηκε στα Δωδεκάνησα, στην Κύπρο, την Κρήτη, Χίο, Λέσβο και σε όλο τον ελληνικό χώρο. Ο Άγιος έγινε δημοφιλής από την παρήχηση του ονόματός του προς το ρήμα φαίνω, φανερώνω. Το αναμμένο κερί με το οποίο απεικονίζεται στην εικόνα συντέλεσε επίσης στο γεγονός να γίνει γνωστός για το ότι φανερώνει ανθρώπους ή πράγματα.
Ο Άγιος Φανούριος γιορτάζει στις 27 Αυγούστου.
Άγιος Φανούριος: Η εικόνα του 14ου αιώνα
Όσο και να ερευνήσαμε στο διαδίκτυο για την αυθεντική εικόνα του Αγίου Φανουρίου που βρέθηκε τον 14ο αιώνα, με τις 12 σκηνές από τον βίο και τα μαρτύρια του, δεν κατέστη δυνατός ο εντοπισμός της.
Η παλαιότερη εικόνα λατρευτικού χαρακτήρα είναι έργο του Κρητικού ζωγράφου Άγγελου Ακοτάντου από τον Χάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο. Η εν λόγω εικόνα του Αγίου Φανουρίου χρονολογείται το δεύτερο τέταρτο του 15ου αιώνα, έχει διαστάσεις 111 Χ 62,5 εκ. και βρίσκεται στη Μεγάλη Παναγία στη Χώρα της Πάτμου.
Ο Άγιος Φανούριος [1] απεικονίζεται ολόσωμος, σε όρθια μετωπική στάση,μπροστά από χρυσό βάθος και σχηματοποιημένους βράχους, οι οποίοι φτάνουν περίπου στο ύψος της μέσης. Τον νεαρό άγιο, με την ήρεμη, μελαγχολική έκφραση, ευλογεί από τον ουρανό το χέρι του Θεού.
Η μορφή έχει ελαφριά κυματιστή κορμοστασιά και πατάει πάνω σε δράκο. Το κεφάλι του περιβάλλεται από πλούσια κόμη, ενώ μικροί βόστρυχοι πέφτουν κάτω από τα αυτιά του. Με το δεξί, λυγισμένο στο ύψος της μέσης του χέρι, κρατάει διαγώνια δόρυ. Με το αριστερό κρατάει σταυρό, που απολήγει σε αναμμένο κερί (χαρακτηριστικό της εικονογραφίας του), καθώς και ασπίδα που στο κέντρο της απεικονίζεται προσωπείο.
Η στρατιωτική του ενδυμασία αποτελείται από αλυσιδωτό χιτώνα, θώρακα με χρυσό φυτικό διάκοσμο και κόκκινο μανδύα.
[1] Βοκοτόπουλος Π. στο Βυζαντινές Εικόνες (σελ. 172) και Μπορμπουδάκης Μ., στο Εικόνες της Κρητικής Τέχνης (σελ. 448-449)
Φανουρόπιτα: Η πίτα του Αγίου Φανουρίου
Η φανουρόπιτα φτιάχνεται στην μνήμη του Αγίου Φανουρίου, ευλογείτε στην εκκλησία και προσφέρεται σε συγγενείς και γείτονες από τις νοικοκυρές ως ευλογία.
Η φανουρόπιτα έχει επικρατήσει να είναι τάμα στον Άγιο Φανούριο για να φανερώσει χαμένα αντικείμενα και την τύχη ή ένα καλό γαμπρό για τις ανύπαντρες γυναίκες.
Σε αρκετές περιοχές η πίτα του Αγίου Φανουρίου φτιάχνεται για «να συγχωρεθεί η μάνα του Αγίου» επειδή ήταν αμαρτωλή. Αυτό επινοήθηκε από τη λαϊκή φαντασία, λόγω της άγνωστης βιογραφίας του Αγίου, που θεώρησε τη μάνα του αμαρτωλή και τον Άγιο νόθο. Η παράδοση, μάλιστα, τη θέλει πολύ σκληρή και άπονη στους φτωχούς, ώστε δεν μετάνιωσε για αυτό ούτε στην Κόλαση, παρόλο που ο γιος της προσπάθησε να τη σώσει.
Φανουρόπιτα συνταγή με 7, 9 ή 11 υλικά
Η συνταγή της φανουρόπιτας έχει πάντοτε μονό αριθμό υλικών: 7, 9 ή 11 υλικά. Η φανουρόπιτα φτιάχνεται, συνήθως με αλεύρι, νερό, ζάχαρη, κανέλλα, γαρύφαλλα, ξύσμα πορτοκαλιού, χυμό πορτοκαλιού ή λεμονιού, αλάτι, σταφίδες και καρύδια.
Δεν υπάρχει συνταγή της εκκλησίας για τη φανουρόπιτα. Μπορείτε να δείτε τη συνταγή για τη φανουρόπιτα από τον Άκη Πετρετζίκη και την Αργυρώ Μπαρμπαρίγου.
Φανουρόπιτα η ευχή
Σύμφωνα με την παράδοση και την λαογραφία, κατά την παρασκευή της φανουρόπιτας οι νοικοκυρές λένε την παρακάτω ευχή, έχοντας αναμμένο ένα κερί:
“Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Ουράνιος Άρτος, ο της βρώσεως της μενούσης εις τον αιώνα πλουσιοπάροχος χορηγός, ο δοτήρ των αγαθών, ο δέ Ηλιού τροφήν αγεώργητον πηγάσας, η ελπίς των απηλπισμένων, η βοήθεια των αβοηθήτων και σωτηρία των ψυχών ημών.
Ευλόγησον τα δώρα ταύτα και τους ταύτα σοι προσκομίσαντας, εις δόξαν σήν και τιμήν του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Φανουρίου.
Παράσχου δέ, αγαθέ, τοις ευπρεπίσασι τους πλακούντας τούτους, πάντα τά εγκόσμια καί υπερκόσμια αγαθά σου. Εύφρανον αυτούς εν χαρά μετά του προσώπου σου, δείξον αυτοίς οδούς προς σωτηρίαν. Τα αιτήματα τών καρδιών αυτών καί πάσαν τήν βουλήν αυτών ταχέως πλήρωσον, οδηγών αυτούς προς εργασίαν τών εντολών σου, ίνα διά παντός εν ευφροσύνη καί αγαλλιάσει υμνώσι καί δοξάσωσι το πάντιμον καί μεγαλοπρεπές όνομά σου, πρεσβείαις της υπερευλογημένης Θεοτόκου, του αγίου ένδοξου νεομάρτυρος Φανουρίου, του Θαυματουργού, καί πάντων σου τών αγίων. Αμήν.“
Σχετικό με την εικονογραφία του Αγίου που προαναφέραμε προτείνεται για ανάγνωση το Άγιος Φανούριος: ένας μεταλλαγμένος άγιος του Ηλία Ε. Κόλλια (1936-2007) δημοσιευμένο στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού.