Ένας υπόσκαφος χώρος εντοπίστηκε στις υπώρειες του Μιθρίου όρους στην Τραπεζούντα, περίπου 50 μέτρα κάτω από την Μονή της Παναγίας Θεοσκεπάστου (Παναγία Θεοσκέπαστος).
Το γεγονός αυτό στάθηκε αφορμή για να παρουσιάσουμε τα παρακάτω σχετικά θέματα:
- Τοπογραφικός χάρτης Τραπεζούντας
- Ο Ναός του Αγίου Σάββα στην Τραπεζούντα
- Παρεκκλήσι σε σπηλιά στην Τραπεζούντα
- Ο υπόσκαφος χώρος κάτω από τη Μονή Παναγίας Θεοσκεπάστου
- Η Παναγία Θεοσκέπαστος στην Τραπεζούντα το 1890 – 1900
Στην παρακάτω δορυφορική εικόνα μπορείτε να δείτε την Ιερά Μονή Παναγίας Θεοσκεπάστου και την Περιοχή Έρευνας όπου ανακαλύφθηκε ο χώρος. Παρατηρείστε ότι ο χώρος βρίσκεται στον ανηφορικό δρόμο που οδηγεί στη Μονή.
Την ανάδειξη του γεγονότος στην Τραπεζούντα, έκανε ο τουρκικός (ιδιωτικός) Σύλλογος Προστασίας Φυσικών και Ιστορικών Αξιών (Doğal ve Tarihi Değerleri Koruma Derneği).
Δείτε το χώρο, στο παρακάτω βίντεο.
Τα δεδομένα-στοιχεία που αποδεικνύουν, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα των ελληνικών και τουρκικών μέσων, ότι ο χώρος ήταν ναΐσκος και μάλιστα των πρωτοχριστιανικών χρόνων, δεν μας είναι γνωστά.
Παρακάτω, θα παραθέσουμε τα στοιχεία εκείνα που είναι καταγεγραμμένα σε βιβλία, χάρτες και παλιές φωτογραφίες από την Τραπεζούντα. Θα παρουσιάσουμε επίσης πώς ήταν ένα παρεκκλήσι μέσα σε βράχο.
Τοπογραφικός χάρτης Τραπεζούντας
Ο τελευταίος Μητροπολίτης Τραπεζούντος, Χρύσανθος (Φιλιππίδης), ο οποίος διατέλεσε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών από το 1938 ως το 1941 περάτωσε το έργο για την Εκκλησία της Τραπεζούντος. Το έργο δημοσιεύτηκε στον Δ’ και Ε’ τόμο (1933) του συγγράμματος Αρχείον Πόντου της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, της οποίας ήταν πρόεδρος.
Στο σύγγραμμα υπάρχουν 5 χάρτες, με οδηγίες του συγγραφέα.
Σε έναν από αυτούς τους χάρτες, με τίτλο “Τοπογραφικός χάρτης της εντός και εκτός των φρουρίων πόλεως Τραπεζούντος”, αποτυπώνονται οι εκκλησίες και άλλα σημαντικά σημεία.
Απόσπασμα του χάρτη παρουσιάζουμε παρακάτω. Το απόσπασμα περιλαμβάνει την περιοχή της Μονής Θεοσκεπάστου (σημείο 6 του χάρτη) και μέρος του Μίθριου όρους.
Όπως διαπιστώνεται, δεν αποτυπώνεται ναΐσκος 50 μέτρα μακρυά από την Μονή (η περιοχή που ανακαλύφθηκε ο υπόσκαφος χώρος έχει σημανθεί με μπλε κύκλο).
Δείτε τον τοπογραφικό χάρτη.
Ο Ναός του Αγίου Σάββα στην Τραπεζούντα
Τα δημοσιεύματα στο διαδίκτυο αναφέρουν ότι ο υπόσκαφος χώρος ενδεχομένως ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Σάββα.
Ο Ναός του Αγίου Σάββα στην Τραπεζούντα βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή της έρευνας και συγκεκριμένα πάνω από το ελληνικό νεκροταφείο (σημείο 3 χάρτη).
Πάνω από τον Άγιο Σάββα υπήρχε το “σπήλαιο του Αγίου Σάββα” (σημείο 4 χάρτη), το οποίο στην πραγματικότητα ήταν 3 ξεχωριστοί λαξευμένοι στο βράχο χώροι.
Οι χώροι αυτοί αρχικά χρησιμοποιήθηκαν ως τάφοι, έπειτα ως κατοικίες ερημιτών και τελικά ως παρεκκλήσια.
Η πρόσβαση γινόταν από, λαξευμένη στο βράχο, σκάλα. Και τα 3 παρεκκλήσια ήταν κεκοσμημένα με τοιχογραφίες εξόχου Βυζαντινής τέχνης αναγομένων στον 15ο αιώνα. Το πλείστον μέρος των τοιχογραφιών είχε καταστρέψει η υγρασία και οι εκάστοτε βανδαλισμοί των κατακτητών.
Ο Μητροπολίτης Χρύσανθος αναφέρει ότι ένας από τους ναΐσκους ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ονούφριο ενώ δεν δίνει πληροφορίες για τους άλλους δύο.
Στο παρεκκλήσι του Αγίου Ονουφρίου την εποχή του Μητροπολίτη Χρύσανθου, σωζόταν επιγραφή που μαρτυρούσε ότι οι τοιχογραφίες είχαν γίνει το 1411 με δαπάνες του Παρασκευά Πουτζάρη.
Η επιγραφή ήταν:
“Η δέησις του Θεού Παρασκεβάς ο Πουτζάρις”
Επί της αψίδας υπήρχε η επιγραφή:
“Το στερέωμα του επί σ’ε πεπηθότον στερέοσον κύριε την εκλησήαν ήν εκτήσω τω τιμίο σου έματι: δέησις του δούλου του Θ(εο)ύ Παρασκεβά του Πουτζαρή σηνβίου και των τεκνών αυτού… μαρτίου ης τας ιγ’ έτους ςπιθ’ (1411 μ.Χ.)…”
Παρεκκλήσι σε σπηλιά στην Τραπεζούντα
Στην παρακάτω εικόνα μπορείτε να δείτε ένα άγνωστο παρεκκλήσι σε σπηλιά στην Τραπεζούντα.
Η φωτογραφία δημοσιεύθηκε στο ρώσικο περιοδικό Νίβα (Нива) το 1916.
Η περιγραφή της φωτογραφίας είναι: “Σπήλαιο αρχαίας ελληνικής μονής στη Τραπεζούντα.”
Εκτιμάται ότι το παραπάνω παρεκκλήσι βρισκόταν είτε πλησίον του μοναστηριού της Παναγίας Σουμελά είτε πλησίον της Μονής Θεοσκεπάστου.
Ο υπόσκαφος χώρος κάτω από τη Μονή Παναγίας Θεοσκεπάστου
Ας δούμε ορισμένες φωτογραφίες, για να αποκτήσουμε καλύτερη αίσθηση του χώρου καθώς και να ανακαλύψουμε ορισμένα ενδιαφέροντα σημεία.
Οι φωτογραφίες δόθηκαν στην δημοσιότητα από το τουρκικό πρακτορείο ειδήσεων DHA.
Φωτογραφίες, από το εξωτερικό του υπόσκαφου χώρου. Ενδιαφέροντα σημεία είναι η καλαίσθητη αψίδα της εισόδου καθώς επίσης και το σημείο δεξιά αυτής, το οποίο έχει μια οπή που επικοινωνεί με το εσωτερικό.
Το εσωτερικό του υπόσκαφου χώρου. Η οπή καταλήγει σε μια λαξευμένη στο βράχο κοιλότητα. Υπάρχει επίσης ακόμα μία λαξευμένη κοιλότητα στο επίπεδο του εδάφους.
Παρατηρήστε ότι δεξιά από την τουαλέτα, υπάρχει και άλλη είσοδος η οποία έχει κλειστεί με τσιμεντόλιθους.
Ο χώρος είναι βέβαιο ότι στην πάροδο του χρόνου έχει υποστεί μεταβολές, πέρα από την αλλαγή χρήσης και την τοποθέτηση… τουαλέτας.
Πριν εικάσουμε ποια ήταν η χρήση του υπόσκαφου χώρου κάτω από τη Μονή Θεοσκεπάστου στην Τραπεζούντα, ας συνοψίσουμε όσα έχουμε αναφέρει μέχρις στιγμής:
α. Ο χώρος βρίσκεται στον ανηφορικό δρόμο που οδηγεί στη Μονή και είχε μία ή δύο εισόδους. Εκτίμηση είναι ότι ο δρόμος αυτός υπήρχε και στα χρόνια πριν τη Γενοκτονία.
β. Δεν είναι το παρεκκλήσι του Αγίου Σάββα καθώς αυτό βρισκόταν πάνω από ελληνικό ορθόδοξο νεκροταφείο σε διαφορετική περιοχή.
γ. Στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν λαξευμένα στο βράχο παρεκκλήσια τα οποία αρχικά ήταν τάφοι και όταν άλλαξαν χρήση διακοσμήθηκαν με αγιογραφίες.
Η Παναγία Θεοσκέπαστος στην Τραπεζούντα το 1890 – 1900
Οι αδελφοί Κακούλη (Κυριάκος, Μιλτιάδης, Θρασύβουλος) υπήρξαν από τους πλέον γνωστούς φωτογράφους του Πόντου και διατηρούσαν από το 1870 το φωτογραφείο “Μαύρη Θάλασσα” (Mer Noire) στην Τραπεζούντα.
Σε μια από τις φωτογραφίες τους, που χρονολογείται περί το 1890-1900, απεικονίζεται η Παναγία Θεοσκέπαστος με δύο χαρακτηριστικές κατασκευές, την Α και την Β, οι οποίες βρίσκονται περίπου στο σημείο που ανακαλύφθηκε ο υπόσκαφος χώρος.
Και οι δύο κατασκευές έχουν αψίδα. Η κατασκευή Β δεν έχει πόρτα και υπάρχει συγκεντρωμένος κόσμος σε αυτήν. Εκτιμάται ότι είναι κάποιο είδος αποταμιευτήρα νερού με κρήνη.
Επίλογος
Η εκτίμηση δίχως εξέταση, επί τόπου, είναι δύσκολη. Πλην όμως, έχοντας παραθέσει όλα τα παραπάνω στοιχεία -πολλά από τα οποία εμφανίζονται πρώτη φορά στο ελληνικό διαδίκτυο- έχουμε καταλήξει στα παρακάτω:
α. Ήταν αποταμιευτήρας νερού και η οπή χρησίμευε ως σημείο εξόδου του νερού (βρύση) ή ως σημείο υπερχείλισης. Αν δεν το προσέξατε, δείτε το βίντεο ξανά, όπου στο τέλος αυτού υπάρχουν πλάνα από πήλινους σωλήνες, εκ των οποίων ένας εξέρχεται από τον βράχο.
β. Ήταν λαξευμένος χώρος σε βράχο και η οπή χρησίμευε για την ανακύκλωση του αέρα στο εσωτερικό, όταν η θύρα θα ήταν κλειστή. Ενδεχομένως να ήταν οικία ή ναΐσκος ο οποίος όμως δεν αναφέρεται σε κανένα -από όσα γνωρίζουμε- σύγγραμμα.
ΥΓ. Η παρούσα ανάρτηση θα ανανεώνεται/συμπληρώνεται μετά την εύρεση νέων στοιχείων. Τελευταία ενημέρωση 10 Οκτωβρίου 2021.